Skip to navigation – Site map

HomeNuméros thématiques4Van briefwisseling tot tijdschrift

Abstracts

Today, Van Nu en Straks is still known as one of the most revolutionary periodicals in the Flemish literary history. Extensive recent research invite to review that image. The highly revolutionary image of the journal seems to a large extent connected with statements from the protagonists in the periodical itself. Recent studies show that Van Nu en Straks reflected a tradition and that the periodical was influenced by certain literary examples. One of them was Henrik Ibsen. The Ibsen-case is a concrete example on the domain of reception and influence where Van Nu en Straks had a unique position, and illustrates thereby how revealing correspondence can be for the study of literary periodicals. Such more contextualizing studies go hand in hand with the broad-cultural approach which characterizes literary historiography nowadays and which has also found acceptance in the Low Countries. There, the insights of the New Historicism could be useful.

Top of page

Full text

1Het was in 2007 precies honderd jaar geleden dat het tijdschrift Vlaanderen (° 1903) ophield te bestaan. Het tijdschrift was de opvolger geweest van het in 1901 ter ziele gegane Van Nu en Straks (1893-1901), dat vandaag nog steeds als een van de meest revolutionaire periodieken uit de Nederlandstalig-Belgische literatuurgeschiedenis wordt beschouwd. Vlaanderen was net als Van Nu en Straks het initiatief van August Vermeylen; beide tijdschriften telden ook voor een groot deel dezelfde redacteuren en medewerkers onder hun rangen. Als dezelfde Vermeylen een kleine halve eeuw later het Nieuw Vlaams Tijdschrift (1947-1981) zal concipiëren, een blad dat ruim dertig jaar zal bestaan, een forum zal zijn voor alle belangrijke Vlaamse auteurs en zal worden omschreven als een voortzetting van Van Nu en Straks1, mogen we rustig spreken van een ook in de tijd unieke invloed van het fin de siècle-tijdschrift. Het is dan ook niet meer dan logisch dat Van Nu en Straks in dit themanummer aan bod komt. Een eeuw nadien kan allicht ook de nodige afstand genomen worden om zonodig een en ander te herbekijken. Dat kan vooreerst in het licht van het al bij al vrij omvangrijke studiewerk dat de jongste jaren is gevoerd - ik denk aan het grote tweedaagse Van Nu en Straks-colloquium dat enkele jaren geleden door de universiteiten van Gent en Leuven werd georganiseerd, of aan het editieproject dat momenteel aan de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (KANTL) loopt -, maar ook in het licht van nieuw of toegankelijk gemaakt bronnenmateriaal, én in het licht van een nieuwe, meer dynamische visie op geschiedenis en geschiedschrijving.

“Een dorre korst die moest gebroken worden”

2De Sinjoor-met-de-literatuur-in-hart-en-nieren en Van Nu en Strakser van het eerste uur Emmanuel de Bom voerde al vanaf 1890 een drukke briefwisseling met de Brusselse ket August Vermeylen, die het cultuurleven in de hoofdstad op de voet volgde. Al in hun eerste brieven, zelfs in de eerste regels, komt het Van Nu en Straks-project, zij het nog onrechtstreeks, ter sprake: de brievenschrijvers hebben het geestdriftig over een door hen gepland tijdschrift, dat zal verschijnen onder de titel Ons Tooneel en dat met enige goede wil als een verre voorloper van Van Nu en Straks kan worden beschouwd. Het woord ‘ket’ past bij de sfeer die die briefwisseling van bij het begin ademt: een sfeer van jeugdige opstandigheid en verzet. Vermeylen en De Bom hadden van meet af aan een revolutionair tijdschrift voor ogen; de doelstelling van de twee kaderde in een cultuurbeleving die in het fin de siècle wel meer verbreid was: het gevoel dat er dringend iets moest veranderen, het gevoel, zoals De Bom dat uitdrukte, “een lijk aan boord te hebben, en dat kwijt te willen2”. Of, zoals de latere mede-redacteur Prosper van Langendonck nadien zou schrijven, het gevoel dat er “eene dorre korst over Vlaanderen’s akker [was] gegroeid” en dat “die korst moest gebroken worden3”.

3Lange tijd werd het tijdschrift Van Nu en Straks voorgesteld als dé grote trendbreker in het Vlaamse literaire landschap aan het einde van de negentiende eeuw. Zo wordt in het vorige grote historiografische project m.b.t. de Nederlandse literatuur, het fragmentarische Nederlandse literatuur, een geschiedenis, geschreven dat de beweging had gezorgd “voor een doorbraak van het moderne levensgevoel en kosmopolitisme in de Zuidnederlandse literatuur4”. Ook in zijn recente meesterproef over de invloed van Paul van Ostaijen, meteen de eerste grote Vlaamse poëziegeschiedenis van de twintigste eeuw, stelt Geert Buelens:

Van Nu en Straks […] is de geschiedenis van de Vlaamse letteren ingegaan als het eerste culturele tijdschrift met internationale allure […]: er werd aan meegewerkt door buitenlanders, het werd tot ver buiten de landsgrenzen gelezen, het kon de vergelijking met buitenlandse bladen doorstaan en had als uiteindelijke doel Vlaanderen in de vaart der volkeren op te stoten. […] Voor de poëzie zou Van Nu en Straks een grote inhaalbeweging uitvoeren5”.

4Die decennia oude voorstelling van zaken heeft misschien vooral te maken met uitspraken van de hoofdrolspelers in de periodiek. Zo had August Vermeylen in zijn literatuurgeschiedenis De Vlaamsche letteren van Gezelle tot heden (1938; in 1923 verschenen onder de titel Van Gezelle tot Timmermans) geschreven dat met Van Nu en Straks “een nieuwe lente over ´t land gekomen was6” en het “Vlaamse wereldje […] op  een hoger peil [was] gebracht7”. Woorden van de ‘latere’ Van Nu en Strakser Herman Teirlinck van vele jaren nadien sloten daarbij aan: hij omschreef de Van Nu en Straks-beweging als een “gewelddadige actie tegen een verstorven tijdgeest8”. De beweging die uitmondde in het nieuwe tijdschrift hield dus een daad van verzet in tegen het toenmalige Vlaamse maatschappelijke en culturele leven, dat Vermeylen “bleek, zonder passie, zonder groot verlangen9” vond.

5Maar de jongste jaren werd dit beeld enigszins bijgesteld. In Van Nu en Straks weerspiegelde zich wel degelijk ook een traditie. Anne-Marie Musschoot stelde recentelijk dat nieuwe, meer contextualiserende studies - die overigens aansluiten bij de tegenwoordig overheersende breed-culturele benadering in de literaire geschiedschrijving - hebben aangetoond dat een meer genuanceerde kijk op Van Nu en Straks ruimte moet laten voor “continuïteit, voor schatplichtigheid aan voorgangers en aan eigentijdse binnen- en buitenlandse voorbeelden in diverse disciplines10”.

6Kan het Brusselse kunstgenootschap De Distel (1881-1908) worden beschouwd als voorganger van of voorbeeld voor Van Nu en Straks? De vraag op zich11 impliceert al een nuancering van het traditionele beeld, waarin De Distel weliswaar algemeen als een overgangsbeweging wordt gezien, maar daarbij altijd toch ook uitdrukkelijk in oppositie tot het Van Nu en Straks-geslacht wordt geplaatst. Zo wordt De Distel dan gekarakteriseerd als “traditioneel conformistisch12” of als “oubollig en uitgeleefd romantisch aandoend gezelschap van ouderen13”. Wellicht verdient het meer aanbeveling om het genootschap, evenals het latere Van Nu en Straks, te zien als een heterogene kring, waarin tegengestelde tendensen werkzaam waren.

7Die aanwezigheid van heterogene en tegengestelde tendensen binnen de Van Nu en Straks-beweging heeft literatuurhistorici ertoe geïnspireerd om Vermeylens programma te omschrijven middels de term ‘synthese’: synthese van uiteenlopende literaire stromingen zoals realisme, naturalisme, impressionisme en symbolisme, maar ook synthese van anarchistisch individualisme én maatschappelijke betrokkenheid, van kosmopolitisme én Vlaams identiteitsbewustzijn, van kunst en gemeenschap, van de decadentische verzen van Karel van de Woestijne enerzijds en van de economisch-theoretische opstellen van Jules Mac Leod en Lodewijk de Raet anderzijds14. Het streven naar synthese hield een opmerkelijke tolerantie in, in linguïstisch, maar vooral in esthetisch en wereldbeschouwelijk opzicht. Van Nu en Straks stond een synthese voor van uiteenlopende denk- en kunstrichtingen; een openheid op de toekomst én traditie, op binnen- én buitenland.

Ibsen

8Kortom, vele richtingen onder één vlag dus. Of juist niet onder één vlag, om te alluderen op een recente verzameling opstellen over Van Nu en Straks, een titel ontleend aan een uitspraak van Vermeylen, die expliciet geen programmatisch tijdschrift wilde15. In wat volgt, wil ik me op één inspiratiebron voor de Van Nu en Straksers concentreren: Henrik Ibsen. De teksten van deze Noorse toneelauteur zijn voor Vermeylen en de zijnen op tweeërlei gebied inspirerend geweest: enerzijds speelde zijn werk, als uitdrukking van de voor Vlaanderen nieuwe literaire stroming die het realisme toentertijd was, een richtingaanwijzende rol op poëticaal vlak; anderzijds, en meer algemeen, fungeerde Ibsen als voorbeeld omdat zijn werk de expressie was van een wil tot revolte en maatschappelijke ommekeer. Vermeylen en zijn kompanen voelden een sterke affiniteit met die drang tot vernieuwing en ontmaskering van de burgerlijke (schijn-)moraal en wilden daar ook toe aanzetten met hun tijdschrift. De jonge Vermeylen, die het Vlaamse cultuurleven aan het eind van de 19de eeuw maar bekrompen en achterlijk vond, sprak met superieur misprijzen over de massa met haar vooroordelen en afgeleefde dogma’s, haar burgerlijkheid; als jongere die zich wilde vrijmaken van alle vooroordelen, spuwde hij zijn gal uit over het domme publiek, zoals Willem Kloos en Lodewijk van Deyssel dit al voor hem hadden gedaan, omdat de massa gekneveld lag in een dwangbuis van versleten burgerlijke opvattingen en dogmatische moraalstelsels16.

9De laatste zin is een parafrase van een passage uit Albert Westerlincks De wereldbeschouwing van August Vermeylen, die, een halve eeuw oud, als synthetiserende biografische studie nog steeds stáát en waar veel latere secundaire literatuur over Vermeylen en Van Nu en Straks bij aanknoopt. Mijns inziens valt in al dit werk echter de naam van Henrik Ibsen veel te weinig. Die naam komt natuurlijk wel voor17, en meer dan eens, maar veel meer worden, vanzelfsprekend in de context van revolte en verzet, namen als Stirner of Nietzsche aangehaald. Dit gebeurde overigens in het spoor van uitspraken die de hoofdrolspelers in de periodiek later zelf deden. Zo stelde Vermeylen, toen hij op het tijdschrift terugblikte, nooit de naam Ibsen prioritair, terwijl hij wel vaak de invloed van Stirner en Nietzsche beklemtoonde. En als men een blik op de inhoud van Van Nu en Straks werpt, dan valt op hoeveel artikelen een revolutionaire of anarchistische inslag hebben (vooral in de tweede reeks) en, tegelijk, hoe de naam Ibsen uitblinkt door afwezigheid.

10Uit de brieven daterende uit de tijd van de aanloop naar Van Nu en Straks is evenwel iets anders afleidbaar. Daar valt de naam Ibsen ontzettend veel, en komen Nietzsche en Stirner bijvoorbeeld veel minder voor. Het lijkt dan ook dat het vooral de Noorse toneelschrijver is geweest die het revolterende element, dat onder alle Van Nu en Straksers leefde, als een katalysator tot gisting heeft doen komen, veel meer dan een Nietzsche of Stirner bijvoorbeeld. Voor mij dekt de naam Ibsen in dit opzicht de inderdaad veelkleurige vlag waaronder het fin de siècle-tijdschrift voer. Uit de brieven die de Van Nu en Straksers aan elkaar schreven, laat zich duidelijk een grote Ibsen-invloed - bijna Ibsen-manie zelfs - aflezen. Dat Ibsen in die brieven veelvuldig genoemd wordt, merk ik hier overigens niet als eerste op: recentelijk nog deden dit Bart Dooms18 en Petra Broomans. Laatstgenoemde stipte in haar bijdrage tot de bundel Niet onder één vlag19 aan dat Van Nu en Straks in het literaire-tijdschriftenlandschap van het fin de siècle haast alleen stond in zijn positieve aandacht voor Ibsen - de katholieke tijdschriften bijvoorbeeld recipieerden het werk van de Noor beduidend negatiever. Dit is alvast een concreet punt op het gebied van receptie en invloed waar het blad toch een unieke positie innam.

11Kortom, auteurscorrespondentie kan revelerende feiten opleveren in literair-historisch onderzoek naar tijdschriften. De al uitgegeven brieven van Van Nu en Straksers, zoals de bij literatuur-historici bekende, maar nog weinig bestudeerde uitgave door Leen van Dijck e.a. uit 1988, bewijzen een intense Ibsen-preoccupatie, en nog uit te geven correspondentie, die zoveel als mogelijk zal worden geïntegreerd in het project dat Bert van Raemdonck momenteel uitvoert, zal meer licht werpen op de rol die Ibsen in de geesten van de tijdschriftredacteuren heeft gespeeld. Die rol zal samenhangen zowel met biografisch-anekdotische aspecten als met poëticale en sociologische.

Bij wijze van slot – met een zijsprong naar de tegenwoordige Nederlandse literatuurstudie

12Tijdschriften groeien in de geesten van mensen. Ze zijn niet louter een optelling van een aantal bijdragen. Die optelsom vat hen niet, net zoals je een mens niet kunt vatten middels een lijst van zijn uiterlijke daden of geschriften bijvoorbeeld. Net zoals nadien geen juist beeld van bv. een symposium zal kunnen worden gereconstrueerd middels louter een lijst van alle sprekers en hun bijdragen. Die lijst is wel onmisbaar, en vertelt wel heel veel, maar er ontbreekt iets aan, en misschien wel het wezenlijke. Daarom moeten metavragen worden gesteld: hoe kwam het tot die lijst? Waarom deze lijst? Toegespitst op tijdschriften: waarom mochten deze auteurs meewerken, en andere niet? Wat waren de oorspronkelijke doelstellingen in de hoofden van de stichters van een tijdschrift, en hoe verhouden die zich tot de later daadwerkelijk gerealiseerde?

13Om soortgelijke vragen te beantwoorden en aldus een zo juist mogelijk zicht te krijgen op een tijdschrift volstaat een puur intern-inhoudelijke analyse niet. Zoveel mogelijk paratexten of interteksten dienen in het onderzoek te worden betrokken. Die leren de maatschappelijke en geestelijke ruimte rond een tijdschrift kennen, anders gezegd een tijdschrift in zijn context te plaatsen. Die context is niet noodzakelijk datgene waar het in een onderzoek om te doen is, maar hij mag nooit buiten beschouwing worden gelaten, want daarzonder kan de interne inhoud van de periodiek niet begrepen of geduid worden. Dat impliceert overigens niet dat ons beeld van die context ooit objectief of definitief zou kunnen zijn, of statisch, maar hij kan niet worden genegeerd. Je kunt het vergelijken met de studie van een literaire tekst: je kunt die waarderen en beschouwen op zich, maar je kunt zijn ontstaan, zijn werking, zijn impact nooit helemaal verstehen, zelfs niet erklären buiten zijn context. Die context wordt gevormd door de maatschappij, de cultuur, de politiek, de religieuze en filosofische denkkaders etcetera van toen. In die zin is het goed - misschien ook logisch - dat de literatuurwetenschap in de Lage Landen sinds enige tijd weer volop aansluiting heeft gevonden bij de literatuurgeschiedenis. Dat zien we bijvoorbeeld aan de opkomst van een literair-historisch tijdschrift als Zacht Lawijd, terwijl ook bijdragen in meer gevestigde periodieken als Spiegel der Letteren of Nederlandse Letterkunde opnieuw eerder literair-historisch georiënteerd lijken. De Nederlandse literatuurstudie heeft evenwel nog geenszins de verworvenheden geïntegreerd van een stroming als het New Historicism, dat al een kwarteeuw geleden vooral in het Angelsaksische taalgebied voor een ware paradigmawissel in de literatuurgeschiedschrijving heeft gezorgd. Jürgen Pieters heeft vrij recentelijk gespeurd naar mogelijke redenen hiervoor en daarbij vooral gewezen op de totaal verschillende theoretische en methodologische onderbouw die de literatuurstudie in de twee taalgebieden schraagt20. Het New Historicism benadert, anders dan het zgn. Old Historicism, het verleden dialogisch. Dit dialogisme betreft enerzijds de positie van de onderzoeker ten aanzien van zijn onderzoeksmateriaal: de New Historicist is zich niet enkel van zijn eigen historiciteit bewust, maar betrekt deze positie ook bewust in zijn onderzoek. Anderzijds betreft het dialogisme ook de polyfone structuur van de tekst: teksten zijn (zoals o.a. Stephen Greenblatt schreef) dialogisch of intertekstueel, in die zin dat ze als culturele plaatsen moeten worden beschouwd, waar verschillende maatschappelijke stemmen hoorbaar worden, elkaar bekampen, ondermijnen of versterken21.

14Literaire tijdschriften zijn zulke culturele plaatsen. Misschien zijn tijdschriften meer of explicieter dan literaire teksten het product, de schriften, letterlijk, van hun tijd. Die band met de tijd komt bij uitstek aan het licht in manifesten, programmaverklaringen, woorden vooraf e.d. Daaraan zijn vaak zonder moeite allerlei culturele en maatschappelijke spanningen afleesbaar. Maar een analyse ervan moet worden aangevuld met de studie van externe tekstgetuigen, die een tijdschrift en zijn ontstaan, zijn inhoud en zijn werking, pas écht goed inzichtelijk kunnen maken. Het is mijn overtuiging dat auteursbriefwisseling onder die tekstgetuigen een prominente plaats inneemt. Dat neemt niet weg dat met die correspondentie natuurlijk verstandig, d.i. bewust, moet worden omgegaan: schrijvers zullen in hun brieven wel hun eigen waarheid vertellen, en daarnaast zijn er nog de waarheid en positie van de onderzoeker (een onderzoeker die overigens, refererend aan Michel de Certeau, terwijl hij geschiedenis schrijft ook geschiedenis maakt) én er zijn de waarheid en positie van tijdgenoten. De problematiek is die van de geschiedschrijving in het algemeen. De vraag is hier wat de ware geschiedenis van een tijdschrift is: is het de geschiedenis ervan vanuit het standpunt van de historicus, is het de geschiedenis vanuit het gezichtspunt van de hoofdrolspelers, of vanuit dat van hun tijdgenoten22? Volgens mij verdient het aanbeveling de drie gezichtspunten zoveel mogelijk te combineren. Met hoe meer bronnen een historicus wordt geconfronteerd, hoe bewuster hij wordt van het dynamische of verschuivende karakter van geschiedenis, van waarheid. Dat maakt de geschiedenis en de waarheid niet eenvoudiger, maar daarom niet minder mooi. Ook dit laatste zal de historicus niet vergeten.

15Elders in deze aflevering zal Bert van Raemdonck aantonen hoe moderne editietechnieken die bronnen kunnen valoriseren: niet alleen conserveren maar ook extra toegankelijk en wetenschappelijk bruikbaar maken. Of hoe die technieken, toegespitst op het thema van deze aflevering, de studie van tijdschriften behulpzaam kunnen zijn.

Top of page

Bibliography

Buelens (Geert), Van Ostaijen tot heden. Zijn invloed op de Vlaamse poëzie, Nijmegen-Gent, Vantilt-Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2001.

De Bom (Emmanuel), “Zuster Bertha van Arnold Aletrino”, Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, vol. 15, nr. 6, 1892.

Dooms (Bart), Een gezonde noordervorst. Vlaamse visies op Noorse literatuur tussen 1830 en 1914, Kapellen, Pelckmans, 2001.

Draye (Greet), ‘Smartelijk te handelen.’ Een politiek-culturele biografie van het Brusselse kunstgenootschap De Distel 1881-1928, Brussel, Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, 2004.

Draye (Greet), “Van oude wolven en jonge leeuwen. ‘De Distel’ als bakermat van ‘Van Nu en Straks’, in Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. 49-59.

Fontijn (Jan), Tweespalt. Het leven van Frederik van Eeden tot 1901, Amsterdam, Em. Querido’s Uitgeverij B.V., 1990.

Janssens (Marcel), “Het legaat van Van Nu en Straks”, in Janssens (Marcel), Met groter L. Van Couperus tot Claus, Leuven, Davidsfonds, 1994, p. 79-92.

Jansseune (Laetitia) en Metsenaere (Machteld de), “De distel”, in: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, Lannoo, 1998, p. 971.

Musschoot (Anne Marie), “Woord vooraf”, in: Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. VII-VIII.

Pieters (Jürgen), “In gedachter Gegenwart. Zu einem New Historicism in den Niederlanden und Flandern?”, in Niederländische Literaturwissenschaft auf neuen Wegen, onder redactie van Dirk de Geest & Herbert van Uffelen, Wien, Praesens Verlag, “Wiener Schriften zur niederländischen Sprache und Kultur 4”, 2006, pp. 109-135.

Rutten (M.), “Voorgeschiedenis van Van Nu en Straks”, in Van Arm Vlaanderen tot De voorstad groeit. De opbloei van de Vlaamse literatuur van Teirlinck-Stijns tot L.P. Boon (1888-1946), onder redactie van M. Rutten en J. Weisgerber, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 1988.

Teirlinck (Herman), “Vermeylens eenheid”, in: Nieuw Vlaams Tijdschrift, vol. 9, nr. 8, 1955, p. 822-823.

Vandevoorde (Hans), “De Bom en de theatervernieuwing in het Zuiden. Een voorlopige balans”, in: Emmanuel de Bom. Speciaal nr. van Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, onder redactie van Anne Marie Musschoot, vol. 113, nr. 3, 2003, pp. 307-319.

Van Raemdonck (Bert), “Wij zijn hier eigenlijk bezig aan de derde reeks van Van Nu en Straks. Het ontstaan van het Nieuw Vlaams Tijdschrift”, ZL, vol. 2, nr. 1, okt. 2002, pp. 63-82.

Vermeylen (August), Verzameld werk, Brussel, Manteau, 1953, deel 3.

Vervliet (Raymond), “21 augustus 1893: August Vermeylen vertrekt naar Amsterdam om een aantal Nederlandse schrijvers te bezoeken. Internationale doorbraak van de literatuur in Vlaanderen”, in Nederlandse literatuur, een geschiedenis, onder redactie van M.A. Schenkeveld-Van der Dussen, Groningen, Martinus Nijhoff Uitgevers, 1993.

Vervliet (Raymond), “Van Nu en Straks. De geschiedenis van een baanbrekend tijdschrift in Vlaanderen”. Brussel en het fin-de-siècle. 100 jaar Van Nu en Straks, onder redactie van Frank de Crits, Antwerpen-Baarn, Houtekiet, 1993.

Vroomans (Petra), “Ibsen als God en duivel. Scandinavische literatuur in Vlaanderen tijdens het fin de siècle”,  in: Raf de Bont  et al. (red.), Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. 245-264.

Westerlinck (Albert), De wereldbeschouwing van August Vermeylen, Antwerpen, De Vries-Brouwers, s.a..

Top of page

Notes

1 Van Raemdonck (Bert), “Wij zijn hier eigenlijk bezig aan de derde reeks van Van Nu en Straks. Het ontstaan van het Nieuw Vlaams Tijdschrift”, ZL, vol. 2, nr. 1, okt. 2002, pp. 63-82.
2 De Bom (Emmanuel), “Zuster Bertha van Arnold Aletrino”, Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, vol. 15, nr. 6, 1892.
3 Prosper Van Langendonck in 1904, geciteerd in: Janssens (Marcel), Het legaat van Van Nu en Straks”, in Janssens (Marcel), Met groter L. Van Couperus tot Claus, Leuven, Davidsfonds, 1994, p. 82.
4 Vervliet (Raymond), “21 augustus 1893: August Vermeylen vertrekt naar Amsterdam om een aantal Nederlandse schrijvers te bezoeken. Internationale doorbraak van de literatuur in Vlaanderen”, in Nederlandse literatuur, een geschiedenis, onder redactie van M.A. Schenkeveld-Van der Dussen, Groningen, Martinus Nijhoff Uitgevers, 1993, p. 555.
5 Buelens (Geert), Van Ostaijen tot heden. Zijn invloed op de Vlaamse poëzie. Nijmegen-Gent, Vantilt-Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2001, p. 43.
6 Vermeylen (August), De Vlaamse letteren van Gezelle tot heden”, in: Verzameld werk, Brussel, Manteau, 1953, deel 3, p. 625
7 Zie idem, art. cit., p. 639.
8 Teirlinck (Herman), “Vermeylens eenheid”, in: Nieuw Vlaams Tijdschrift, vol. 9, nr. 8, 1955, p. 822.
9 August Vermeylen geciteerd in: Vervliet (Raymond), “Van Nu en Straks. De geschiedenis van een baanbrekend tijdschrift in Vlaanderen”. Brussel en het fin-de-siècle. 100 jaar Van Nu en Straks, onder redactie van Frank de Crits, Antwerpen-Baarn, Houtekiet, 1993, p. 9.
10 Musschoot (Anne-Marie), “Woord vooraf”, in: Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. VII.
11 Ik stel die vraag geenszins als eerste: zie recentelijk bijvoorbeeld ook Draye (Greet), “Van oude wolven en jonge leeuwen. ‘De Distel’ als bakermat van ‘Van Nu en Straks’, in Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. 49-59. Zie ook Draye (Greet), ‘Smartelijk te handelen.’ Een politiek-culturele biografie van het Brusselse kunstgenootschap De Distel 1881-1928, Brussel, Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, 2004.
12 Rutten (M.), “Voorgeschiedenis van Van Nu en Straks”, in Van Arm Vlaanderen tot De voorstad groeit. De opbloei van de Vlaamse literatuur van Teirlinck-Stijns tot L.P. Boon (1888-1946), onder redactie van M. Rutten en J. Weisgerber, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 1988, p. 34.
13 Jansseune (Laetitia) en Metsenaere (Machteld de), “De distel”, in: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, Lannoo, 1998, p. 971.
14 Vgl. Janssens (Marcel), Het legaat van Van Nu en Straks”, in Janssens (Marcel), Met groter L. Van Couperus tot Claus, Leuven, Davidsfonds, 1994, p. 81.
15 Iets wat door Hans Vandevoorde ter discussie wordt gesteld of genuanceerd: zie Vandevoorde (Hans), “Inleiding. Eenheid en verscheidenheid in Van Nu en Straks”, in: Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. 1-24.
16 Westerlinck (Albert), De wereldbeschouwing van August Vermeylen, Antwerpen, De Vries-Brouwers, s.a., p. 11.
17 Recentelijk nog in een klein artikel van Hans Vandevoorde, dat uitwerking verdient: “De Bom en de theatervernieuwing in het Zuiden. Een voorlopige balans, in: Emmanuel de Bom. Speciaal nr. van Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, onder redactie van Anne Marie Musschoot, vol. 113, nr. 3, 2003, pp. 307-319.
18 Dooms (Bart), Een gezonde noordervorst. Vlaamse visies op Noorse literatuur tussen 1830 en 1914, Kapellen, Pelckmans, 2001.
19 Vroomans (Petra), “Ibsen als God en duivel. Scandinavische literatuur in Vlaanderen tijdens het fin de siècle”,  in: Raf de Bont  et al. (red.), Niet onder één vlag. Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle, onder redactie van Raf de Bont & Geraldine Reymenants & Hans Vandevoorde, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2005, p. 245-264. Daarin natuurlijk over De Boms studie Henrik Ibsen en zijn werk (1893), die verscheen in het jaar dat Van Nu en Straks van start ging, en die door Vermeylen in een brief aan de auteur werd omschreven als “het eerste werk der ‘Nu-&-Straks-beweging’ (zoo zal men het opnemen).” (Vermeylen aan De Bom op 19 januari 1893.) Zie Vroomans, art. cit., p. 252.
20 Pieters (Jürgen), “In gedachter Gegenwart. Zu einem New Historicism in den Niederlanden und Flandern?”, in Niederländische Literaturwissenschaft auf neuen Wegen, onder redactie van Dirk de Geest & Herbert van Uffelen, Wien, Praesens Verlag, “Wiener Schriften zur niederländischen Sprache und Kultur 4”, 2006, pp. 109-135. Voor de New Historicist weerspiegelen teksten veel minder de genialiteit van een auteur dan wel de culturele spanningen die men in een cultuur altijd en overal aantreft (vgl. Pieters, art. cit., p.116) en die veeleer de taal van de auteur bepalen dan, omgekeerd, de auteur zijn taal bepaalt. Het New Criticism problematiseert, aansluitend bij zijn principiële gerichtheid tegen een stabiel en monologisch betekenisbegrip, ook het begrip ‘context’: de tekst (of bijvoorbeeld het tijdschrift) is niet helder van zijn context te onderscheiden; beide begrippen zijn niet stabiel. De tekst is niet meer spiegel van cultuur of context, maar een plaats waar cultuur of context gemaakt wordt. Pieters: “Texte spiegeln nicht etwas Präexistentes wider, das unabhängig von diesen Texten besteht. Vielmehr erzeugen sie das, worüber sie zu sprechen scheinen.” (art. cit., p. 128).
21 Vgl. Pieters (Jürgen), “In gedachter Gegenwart. Zu einem New Historicism in den Niederlanden und Flandern?”, in Niederländische Literaturwissenschaft auf neuen Wegen, onder redactie van Dirk de Geest & Herbert van Uffelen, Wien, Praesens Verlag, “Wiener Schriften zur niederländischen Sprache und Kultur 4”, 2006, pp. 110-116.
22 Ik parafraseer hier Jan Fontijn die in de inleiding tot zijn biografie over Frederik van Eeden dezelfde problematiek heeft aangesneden: zie Fontijn (Jan), Tweespalt. Het leven van Frederik van Eeden tot 1901, Amsterdam, Em. Querido’s Uitgeverij B.V., 1990, p. 18.
Top of page

References

Electronic reference

Stijn Vanclooster, “Van briefwisseling tot tijdschrift”COnTEXTES [Online], 4 | 2008, Online since 28 October 2008, connection on 29 March 2024. URL: http://journals.openedition.org/contextes/3883; DOI: https://doi.org/10.4000/contextes.3883

Top of page

About the author

Stijn Vanclooster

Universität Wien

Top of page

Copyright

CC-BY-NC-SA-4.0

The text only may be used under licence CC BY-NC-SA 4.0. All other elements (illustrations, imported files) are “All rights reserved”, unless otherwise stated.

Top of page
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search